Câu hỏi đảo ngược đáp án (reverse coding) là một dạng câu hỏi được sử dụng thường xuyên trong lập bảng câu hỏi khảo sát nhằm loại bỏ tối đa các phiếu điều tra kém chất lượng.
1. Tính đơn hướng, thuận chiều và nghịch chiều
Trước khi đi vào nguyên tắc sử dụng câu hỏi đảo ngược đáp án, chúng ta cần nắm được “tính thuận chiều” trong các câu hỏi Likert. Mỗi nhân tố gồm các câu Likert (biến quan sát) nhỏ bên trong và tất cả chúng đều thuận chiều tích cực hoặc tiêu cực (để đảm bảo tính đơn hướng). Không được có sự xen lẫn vừa tích cực vừa tiêu cực, nếu không khi kiểm định độ tin cậy thang đo sẽ gây ra tình trạng hệ số Cronbach’s Alpha của nhân tố nhỏ hơn 0.6 hoặc bị âm, dẫn đến loại bỏ cả nhân tố. Cùng nhìn ví dụ nhân tố Lương, thưởng, phúc lợi bên dưới, 5 biến quan sát đều đi theo hướng tích cực:
Tích cực là sao và tiêu cực là như thế nào, chúng ta sẽ xem qua bảng phân tích sau:
Dựa trên tính chất tích cực và tiêu cực này, các nhà nghiên cứu đã xây dựng câu hỏi đảo ngược bằng cách chọn ra 2 biến quan sát có sự tương đồng mạnh về tính chất sau đó chuyển 1 biến quan sát sang tiêu cực (nếu tất cả các biến quan sát còn lại đều thuận chiều tích cực).
Câu hỏi đảo ngược (reverse coding) sẽ được đưa trực tiếp vào bảng khảo sát. Sau khi thu thập dữ liệu về, chúng ta sẽ kiểm tra kết quả trả lời của đáp viên ở 2 câu tương đồng. Nếu câu 1 (tích cực) đáp viên chọn điểm 4, 5 nhưng câu 2 (tiêu cực) vẫn chọn điểm 4, 5 nghĩa là có sự mâu thuẫn trong câu trả lời. Khả năng rất cao đây là bảng khảo sát đánh bao lô một loạt điểm, chúng ta sẽ xem xét và loại bỏ bảng khảo sát này.
Ví dụ bên dưới, nhân tố Lương, thưởng, phúc lợi biến quan sát TN1 và TN3 có sự tương đồng về tính chất nên chúng ta sẽ chuyển câu TN3 về dạng tiêu cực để làm câu hỏi đảo ngược đáp án.
Thao tác xử lý câu hỏi đảo ngược có thể được thực hiện trước và sau khi nhập liệu.
2. Nhập liệu câu hỏi đảo đáp án
Sau khi đã loại bỏ các phiếu khảo sát xấu, những phiếu khảo sát phù hợp CẦN ĐẢO ĐÁP ÁN trước khi đưa vào xử lý. Nếu không thực hiện đảo đáp án, thang đo sẽ vi phạm tính đơn hướng dẫn đến độ tin cậy thang đo thấp, nghiêm trọng hơn thang đo sẽ không có ý nghĩa.
Cách thức đảo đáp án đó là: 5 thành 1, 4 thành 2, 3 giữ nguyên, 2 thành 4, 1 thành 5. Nghĩa là, nếu đáp viên trả lời điểm 5, chúng ta sẽ nhập vào là 1, nếu đáp viên trả lời 4, chúng ta nhập vào là 2..... Giá trị ở giữa 3 sẽ được giữ nguyên.
Tương ứng với ví dụ ở nhân tố Lương, thưởng, phúc lợi. Khi nhập liệu cho biến TN3, chúng ta sẽ chuyển toàn bộ câu trả lời chọn 5 về 1, chọn 4 về 2, chọn 2 về 4 và chọn 1 về 5 và thực hiện phân tích bình thường.
Câu hỏi đảo ngược đáp án là một mẹo của người nghiên cứu, chỉ nên trình bày khi in phiếu khảo sát hoặc khảo sát trực tiếp. Trong trình bày luận văn, báo cáo kết quả không đưa câu hỏi này vào nội dung bài làm.
